معیارهای انتخاب بذر مناسب

چه محصولی بکاریم؟ معیارهای انتخاب بذر مناسب چیست؟

انتخاب بذر اولین گام و یکی از مهم ترین سرمایه گذاری هایی است که کشاورزان هر ساله در ابتدای کشت خود انجام می دهند. چگونه می‌توانید مطمئن شوید که بذر مورد نظرتان را درست انتخاب کرده اید و این انتخاب بذر تا چه حد به پیشبرد اهداف بازگشت سرمایه‌تان کمک می‌کند؟ هنگام تصمیم گیری در مورد خرید بذر، فاکتورهای زیادی وجود دارد که باید در نظر بگیرید.

کیفیت و جوانه زنی بذر تحت تاثیر چه عواملی است؟

بذر (Seed) بخشی از روند تولید مثل در گیاهان دانه دار است که حاصل تخمک رسیده بعد از لقاح، توسط گرده است. یکی از بهترین راه‌های تکثیر گیاهان از طریق بذر است. این بخش از اجزا و قسمت‌های مختلفی ساخته شده است؛ که شامل جنین یا رویان، بافت مواد ذخیره‌ای و پوسته بذر است. جوانه زنی، مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی است که در نتیجه آن جنین رشد خود را آغاز کرده و با شکافتن پوشش بذر گیاه جدیدی به وجود آمده که می‌تواند به طور مستقل به زندگی خود ادامه دهد. کیفیت بذر تحت تاثیر عواملی مثل سلامت بذر، سایز و عمر بذر، خلوص بذر، قوه نامیه، قدرت رویش و رکود بذر می باشد.

سلامت بذر

تمام بذرها باید از نظر آلودگی به میکروارگانیسم‌ها تست شود. میزان رطوبت یکی از فاکتورهای سلامت بذر است که به صورت درصد بیان می‌شود. اگر درصد رطوبت بذر از یک حد بیشتر باشد مورد حمله بیماری‌های قارچی قرار می‌گیرد. مشخصات ظاهری بذر نیز اهمیت دارد. چنانچه رنگ و بوی بذری نسبت به حالت نرمال آن تغییر کرده باشد، نشان از نارس بودن یا آلوده بودن بذر دارد.

سایز بذر

اگر انداره بذر از حد نرمال پایین‌تر باشد، نشان دهنده کمبود مواد ذخیره‌ای دانه بوده و کیفیت آن پایین است.

عمر بذر

مدت زمان عمر بذر به شرایط و محیط نگهداری و در صد رطوبت محیط نیز بستگی دارد.

خلوص بذر

این ویژگی به دو بخش فیزیکی و ژنتیکی تقسیم می‌شود. خلوص ژنتیکی مربوط به صفات ارثی مانند شکل میوه، رنگ گل و … است. خلوص فیزیکی به آن معناست که بذرها خالص باشند و فاقد کاه و کلش، شن، بذرهای علف‌های هرز و بذر سایر ارقام در آن باشد. درصد خلوص بذر نباید کمتر از 98% باشد. بذرها با گذشت زمان توانایی تولید گیاه سالم را از دست می‌دهند. باید به تاریخ بذر و شرایط نگهداری آن توجه کرد.

قوه نامیه بذر

درصدی از بذرها که توانایی جوانه زنی را دارند. قوه نامیه بذر (به این معنا که جنین زنده و قادر به جوانه زدن باشد). درواقع قوه نامیه، به معنای قدرت جوانه زنی بذرها در فاصله بین کاشت و جوانه زنی

قدرت رویش بذر

نیروی مورد نیاز بذر برای جوانه زنی و خارج شدن از خاک. رویش بذر به عواملی مانند: بافت خاک، عمق کاشت، عوامل ژنتیکی بذر و اندازه خود بذر بستگی دارد.

رکود بذر

این واژه که در فیزیولوژی گیاهی به کار می‌رود و به معنای عدم رشد در هر قسمت از گیاه است که در اثر برخی از عوامل خارجی و داخلی اعمال می‌شود. عواملی نیز در بذر ایجاد رکود می‌کنند که عبارتند از:

جنین رشد نیافته بذر: گاهی بعضی بذور باید چند روز تا چند ماه در انبار نگهداری شوند تا جنین رشد خود را کامل کند.
جنین خفته: گاهی برخی بذور به یک دوره سرمادهی نیاز دارند تا جوانه بزنند.
پوشش ضخیم بذر: بعضی بذرها دارای پوشش بسیار ضخیم هستند که سبب تاًخیر در جوانه زنی می شود. این پوشش به مرور زمان در طبیعت یا در زیر خاک تجزیه شده و بذر توان جوانه زنی پیدا می کند.
آیا توجه به معیارهای کیفیت بذر برای انتخاب آن کافی است؟
شاید برای شما نیز اتفاق افتاده باشد که با اینکه بذری با کیفیت را از مرکزی معتبر خریداری نموده اید، پس از کشت، محصولی که انتظار داشتید را بدست نیاورده و دچار زیان اقتصادی گردیده اید. بایستی توجه داشته باشیم که انتخاب بذر مناسب با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، نوع کشت (گلخانه‌ای یا فضای باز)، شرکت تولید کننده بذر، نوع آب و خاک منطقه صورت میگیرد. بنابراین بسیار مهم است که بذر با شرایط محیطی که در آن کشت می شود نیز سازگار باشد. در ادامه توضیح خواهیم داد که چگونه میتوان مشخصات گیاه زراعی که برای کشت انتخاب بذر کرده اید را بررسی نمود

مشخصات منشاء گیاه زراعی

ابتدا بایستی بدانیم که گیاهی که میخواهیم کشت کنیم در کدام یک از 9 خانواده گیاهی طبقه بندی شده قرار میگیرد. علت این امر این است که بسیاری از ویژگی های گیاهانی که در یک خانواده قرار میگیرند به هم مشابه است. به طور مثال ساختار گل از دیرباز یک راه اصلی برای طبقه بندی گیاهان بوده است. نوع و ساختار میوه (که در واقع تخمدان بارور شده گل است)، به طور کلاسیک برای اختصاص دادن گیاهان معروف به نهاندانگان (آنژیوسپرم ها) به گونه ها و جنس های مختلف استفاده شده است.

سیر تکاملی گیاه

منشا پیدایش: آیا آب و هوای منطقه شما شبیه به آب و هوایی است که گیاه برای اولین بار در آن تکامل یافته است؟
اقلیم: آیا آب و هوای منطقه شما شبیه آب و هوایی است که گیاه در حال حاضر به آن سازگار شده و در آن رشد می کند؟
محیط رشد گیاه
آب و هوایی که محصول در آن رشد می کند را بررسی کنید:

گیاهان زراعی فصل سرد (Cool-Season Crops)

این محصولات عموما در نواحی خنک‌تر با آب و هوای مدیترانه رشد کنند، جایی که هوای خنک و اغلب مرطوب در طول بهار غالب است و تابستان‌ها معتدل و خشک با بارندگی کم یا بدون بارندگی در طول برداشت است. محصولات فصل سرد آب و هوای گرم را به خصوص در مراحل اولیه چرخه تولیدمثلی، تحمل نمی کنند.

بذر این محصولات زمانی بیشترین کیفیت را دارد که دما در طول گرده افشانی، لقاح، مراحل اولیه رشد جنین و آندوسپرم، در اواخر بهار و اوایل تابستان، بین 60 تا 75 درجه فارنهایت (16 تا 24 درجه سانتیگراد) باشد.

پس از این شکل‌گیری اولیه و رشد بذر، این محصولات قادرند، میانگین دمای بالای روز تابستان را بین 75 تا 85 درجه فارنهایت (24 تا 29 درجه سانتی‌گراد) را تحمل کنند. محصولاتی که در این گروه قرار میگیرند شامل اسفناج، چغندر، گشنیز، سبزی آسیایی، گل کلم، کلم چینی، خردل و چغندر سوئیسی است.

گیاهان زراعی فصل گرم (Warm-Season Crops)

این محصولات برای رشد و نمو سریع‌تر به دماهای بالاتر در بهار نسبت به محصولات فصل سرد، نیاز دارند. دما در طول روز، طی دوره گلدهی و دانه بندی معمولاً نباید از 78 تا 85 درجه فارنهایت (26 تا 29 درجه سانتیگراد) تجاوز کند. اما پس از این شکل‌گیری اولیه و توسعه بذر، این محصولات می‌توانند به طور معمول دمای بین 85 تا 92 درجه فارنهایت (29 تا 33 درجه سانتی‌گراد) در تابستان را تحمل کنند.

محصولات بذری که تحت این شرایط عالی هستند شامل کلم بروکلی، کلم پیچ، کرفس، تربچه، شلغم، کاهو، چغندر سوئیسی، نخود فرنگی، لوبیا، جعفری، اسکارول و کاسنی می باشد.

گیاهان زراعی فصل خیلی گرم (Hot-Season Crops)

محصولاتی که در این گروه قرار میگیرند مختص مناطقی هستند که دمای هوا در تابستان بیش از 92 درجه فارنهایت (33 درجه سانتیگراد) است. محصولاتی مثل لوبیا، لوبیا لیما، هویج، پیاز و ذرت شیرین در این شرایط عالی هستند. از جمله صیفی جاتی که در این گروه قرار میگیرند و عاشق گرما هستند میتوان خیار، خربزه، هندوانه، کدو، بادمجان، فلفل و گوجه فرنگی را نام برد.

چرخه زندگی گیاه

گونه های گیاهی مختلف ممکن است یک ساله، دو ساله یا چند ساله باشند:

گیاه یکساله تمام چرخه زندگی خود را در یک فصل کامل می کند.
گیاهان یکساله زمستانه که مخصوص کشت پاییزه و زود گلدهی (زودرسی) در اوایل فصل رشد بعدی هستند.
گیاهان دوساله برای تکمیل چرخه زندگی خود به بیش از دو فصل نیاز دارند، گلدهی آنان بین فصل اول رشد رویشی و فصل دوم رشد زایشی اتفاق می افتد.
گیاهان چند ساله نیز شامل تعداد کمی از محصولات گیاهی که قابلیت تکثیر با بذر دارند، می شوند.

حساسیت به طول روز

محصولات حساس به طول روز، فقط در طول روزهای مشخصی گل می دهند. گیاهان روز کوتاه و روز بلند در این دسته قرار می گیرند.
گیاهان خنثی نسبت به طول روز، در طول روزهای متنوعی گل می دهند. بسیاری از ارقام جدید به گونه ای مورد بهنژادی قرار گرفته اند که نسبت به طول روز حساس نباشند.
بیولوژی تولید مثل

انواع آزاد گرده افشان

گرده افشان شونده با باد: گرده به راحتی توسط باد حرکت کرده و برای انتقال نیازی به حشرات ندارد.
گرده افشانی شونده توسط حشرات: آیا در مزرعه شما حشرات گرده افشان وجود دارند؟ جمعیت حشرات گرده افشان طبیعی مناسب و کافی است یا نیاز به گذاشتن کندوی زنبور عسل در مزرعه دارید؟

ژنتیک بذر

یکی از ابزارهای مهم برای انتقال فناوری نوین به تولید محصولات کشاورزی در راستای تحقق اهداف کشاورزی پایدار و دستیابی به امنیت غذایی، تولید بذرهایی است که طی برنامه های بهنژدای و بیوتکنولوژی اصلاح میشوند. تلاش برای برطرف كردن مشكلات و نقاط ضعف بذور منجر به بهبود وضع کشاورزی و رفع بسیاری از مشكلات موجود در این حوزه می گردد. در حال حاضر سه نوع بذر استاندارد، هیبرید و تراریخته در مراکز تحقیقات کشاورزی سراسر دنیا تولید و در بازار جهانی بذر توزیع میشوند.

بذر استاندارد

بذر استاندارد از گیاهان آزادگرده افشان (Open Pollinated=O.P) بدست می آید. آزاد گرده افشانی به این معنی است که گل ها توسط زنبورها، پروانه ها، پرندگان، خفاش ها و حتی باد یا باران بارور می شوند. بذری که تشکیل می شود سال بعد همان گیاه را تولید می کند. برخی از گیاهان OP خود گرده افشان هستند. این بدان معناست که ساختار گل اجازه لقاح را قبل از باز شدن می دهد.

بذر هیبرید

بذور هیبریدها با گرده افشانی مصنوعی برای ایجاد گونه های جدید تولید می شوند. به عبارتی، بذرهایی که از گرده افشانی مصنوعی (گرده افشانی متقاطع) به دست می آیند، هیبرید نامیده می شوند. گیاهانی که از این بذرها به دست می آیند نیز گیاهان هیبرید نامیده می شوند.

بذر تراریخته

بذور اصلاح شده ژنتیکی یا تراریخته (Genetically-modified=GMO)، بذرهایی هستند که برای داشتن ویژگی های خاصی مانند مقاومت در برابر علف کش ها (مثل محصولات “Roundup Ready”) یا مقاومت در برابر آفات (مثل ذرت Bt) اصلاح شده اند.

وجود بیماری و آفات خاص در یک منطقه

آیا آفت یا بیماری خاصی به عنوان یک عامل محدود کننده در منطقه شما اپیدمی شده است؟ این موضوع خصوصا راجع به بیماریهای بذر زاد بسیار مهم است. به طور مثال چنانچه مطابق تجربه کشت فصل قبل، منطقه شما آلوده به بیماری است، بایستی قبل از کاشت اقدام به ضدعفونی بذر با سموم با کیفیت مثل سلست یا اینشورپرفورم نمائید.